Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός

Δύο εποχές του Βυζαντίου χαρακτηρίζονται από έντονη στροφή πρός τη μελέτη των αρχαίων ελληνικών γραμμάτων και την κλασική παιδεία, δηλαδή τον ουμανισμό: η πρώτη τον 9ο/10ο αιώνα, και η δεύτερη τον 13ο/14ο αιώνα. Οι δύο αυτοί ουμανισμοί συνδέονται άμεσα μεταξύ τους, γιατί υπάρχει διαδοχή και συνέχεια στην παράδοση της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς: η αναγέννηση του 13ου/14ου αιώνα δεν θα είχε επιτευχθεί, αν οι φιλόλογοι του 9ου/10ου αιώνα δεν είχαν συγκεντρώσει, διασώσει και ερμηνεύσει την κληρονομιά της αρχαίας Ελλάδας. Ο πρώτος ουμανισμός, αντίθετα με τον δεύτερο, δεν είχε στο σύνολό του μελετηθεί. Το κενό καλύπτεται από το συνθετικό έργο του Γάλλου καθηγητή Πωλ Λεμέρλ (1903-1989). Ο συγγραφέας δεν περιορίζεται να μελετήσει το φαινόμενο μέσα στα στενά χρονικά του όρια: για να ερμηνεύσει τη διατήρηση της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς, εξετάζει την κατάσταση της παιδείας στο Βυζάντιο από τον 4ο αιώνα ώς την πρώτη αναγέννηση, όπως και την παράδοση των ελληνικών γραμμάτων στη Δύση και στο Ισλάμ, δίνοντας έτσι πλήρη εικόνα της παιδείας κατά τους πρώιμους και μέσους βυζαντινούς χρόνους.