Οι σκλάβοι στα δεσμά τους

Τὸ μυθιστόρημα τοῦ Κωνσταντίνου Θεοτόκη Οἱ σκλάβοι στὰ δεσμά τους ἐκδόθηκε τὸ 1922, ἕναν χρόνο πρὶν ἀπὸ τὸν θάνατο τοῦ συγγραφέα καὶ κατὰ τοῦτο μποροῦμε νὰ τὸ θεωρήσουμε ἐπιστέγασμα καὶ τελευταῖο σταθμὸ τῆς πορείας, ποὺ διήνυσε ὁ δημιουργὸς στὸ πεδίο τῆς ἀφηγηματικῆς πεζογραφίας. Ἤδη τὸ 1924 παρατηρήθηκε ἀπὸ τὸν Γεράσιμο Σπαταλᾶ ὅτι «ὅλοι μέσα σ’ αὐτὸ τὸ ἔργο παλεύουν σκλάβοι στὴν οἰκονομικὴν ἀνάγκη, ποὺ δημιούργησαν οἱ νέες συνθῆκες στὴν κοινωνία». Τελικά, ὅμως, ὑποτάσσονται στὴν ἀδήριτη αὐτὴν ἀνάγκη, στὴ δύναμη τοῦ πεπρωμένου ἢ καὶ σὲ ποικίλες πιέσεις, καὶ ἔτσι συμβιβάζονται ἢ καὶ καταστρέφονται. Ὁ Ἄλκης Σωζόμενος εἶναι ὁ σοσιαλιστὴς ἰδεολόγος, τοῦ ὁποίου τὸ ἰδανικὸ καὶ ἡ ζωὴ συντρίβονται ὄχι μόνον ἀπὸ τὴν ταξικὴ διαφορὰ καὶ τὴν κοινωνικὴ ἀδικία, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ ἰσχυρὸ πλέγμα τῆς σωματικῆς ἀσθένειας καὶ τοῦ ἀνεκπλήρωτου ἔρωτα. Ὀρθὰ παρατηρήθηκε ἀπὸ τὸν Roderick Beaton ὅτι ἡ λογοτεχνικὴ μορφὴ τοῦ νεαροῦ σοσιαλιστῆ, τοῦ ὁποίου τὰ ὄνειρα καὶ ἡ ὕπαρξη θρυμματίζονται, ἐπιτέλεσε ρόλο ἀρχετυπικὸ στὴν ἐξέλιξη τῆς νεοελληνικῆς πεζογραφίας, ἀφοῦ ὡς μετεξελιγμένη λογοτεχνικὴ persona ἔχει ἀξιοποιηθεῖ ἀπὸ σημαντικοὺς πεζογράφους μας, ἀπὸ τὸν Κοσμᾶ Πολίτη (Γυρὶ / 1944) καὶ τὸν Στρατῆ Τσίρκα (Ἀκυβέρνητες Πολιτεῖες / 1960-5) ἕως τὴ Μάρω Δούκα (Ἀρχαία σκουριὰ / 1979) καὶ ἄλλους. Τὸ συγκεκριμένο μυθιστόρημα, ἐνδεικτικὸ τῆς συγγραφικῆς δεξιοτεχνίας καὶ τοῦ ἰδεολογικοῦ προβληματισμοῦ τοῦ Κωνσταντίνου Θεοτόκη, ἐνσωματώνει καὶ ἀποτυπώνει ρεαλιστικὰ ταξικὲς ἀντιθέσεις, κοινωνικὲς δονήσεις, ἀγανάκτηση γιὰ τὴν κοινωνικὴ ἀδικία, ὡστόσο δὲν ἀναδίνει μιὰ ἀκλόνητη συγγραφικὴ πίστη γιὰ τὸν σοσιαλιστικὸ μετασχηματισμὸ τῆς κοινωνίας. Οἱ ἀβάσταχτες κοινωνικὲς πιέσεις, οἱ ἐσώτερες παρορμήσεις, τὸ ἀδήριτο πεπρωμένο ἀκόμη καὶ μὲ τὴ μορφὴ μιᾶς ἀνίατης ἀσθένειας, τσακίζουν τοὺς ἀνθρώπους καὶ τοὺς ἀφήνουν γιὰ ὁλόκληρη τὴ ζωή τους «σκλάβους στὰ δεσμά τους».